رسیدن:  23.04.2013 ؛ نشر :  23.04.2013

س ح روغ

«تاریخ چیست؟»

سپاس عظیم از جناب کاندید اکادیمیسین م. ا. سیستانی که نوازش کرده اند و منت گذاشته اند و در ازای تقاضای این قلم، یادداشتی در ذیل «تاریخ چیست؟» نوشته اند.

جناب کاندید اکادیمیسن سیستانی، بدون تردید از معدود سیما های تاریخنویسی افغانستان در طی چند دهه ی اخیر اند که بررسی ها و آثار شان ، شناخت ما را از تاریخ قدیم و معاصر افغانستان گسترش بخشیده است و دقیق تر ساخته است ؛ و اینقلم بهترین تمنییات خود را برای سلامتی و موفقیت های مزید شان در کار دشوار تحقیق و نوشتن همراه می سازم.

خوب اینک روشن تر شد. نوشته ی «تاریخ چیست؟» استاد سیستانی نشان داد که ما ، در عرصه ی تاریخنویسی، صرفاً مصروف گردآوری اخبار و روایات و مذکورات نیستیم، بل عقبدار کار و تلاش های تحقیقی ما، اندیشه ها و نگرش های جدی تر، هم استند؛ معنای این که تلاش های ما، در تاریخنویسی، اهداف گسترده تر دارد و ما با اتکا به این اندیشه ها و نگرش های جدی تر، تلاش داریم به جمعبندی های نو از تاریخ خود برسیم؛ تا راه های نو برای حل مشکلات خود بیابیم.

پس از مذکورات فراتر می رویم ؛ و فراتر برویم.

اشاره ی استاد سیستانی در باره ی کالینگوود و کتاب مهم وی«درباره ی مفهوم کلی تاریخ» بجاست. کالینگوود ، خطاب خاصش، به «توین بی»  و حتی به «اچ. کار» نیست. کالینگوود از شمار کسانی است که به دنبال ماکس وبر، و به همراهی پارسونز و شومپیتر و ایزیا برلین، در برابر یکه تازی مکتب فکری مارکسیستی، در آغاز قرن بیستم ، درغرب به پا خاستند. کوشش های کالینگوود مبنی و معطوف بر نقد از مدل مارکسیستی تاریخ ، حاصل آورد و مهمترین حاصل آن تأسیس مکتب تاریخ آننال در فرانسه بود، که درآثار براودل به اوج خود رسید.

خوب. و اما سوال « تاریخ چیست؟» در طی قرن بیستم، بارها به فرازهای نو، فراتر رفت؛ و درین میان توجه، هر چه بیشتر و از جمله برغم کالینگوود، به این عرصه یی معطوف شد که چگونه است که می گوییم تاریخ یک علم است؟؟

علوم (علاوه ازعلوم طبیعی، علوم انسانی وعلوم هرمنوتیک را نیز شامل این گروه بندی می سازیم)، موضوع کار شان "معلوم" است- یعنی کارشان مسبوق به داده های معین است. حتی باستانشناسی که امروزه رشته یی از تاریخ شمرده می شود، کارش متکی بر موضوع "معلوم" است؛ پس ما چونه بگوییم که تاریخ هم علم است، در حالی که موضوع کار تاریخ، "گذشته" است؛ ومعلومست که گذشته "نا معلوم" است؟؟

چرا اینگونه است که در علوم طبیعی هر چه اثر نوشته شود، مبانی و ستون های اساسی طرح مسایل، همان یکی است؛ و اما هر گاه ده مورخ در باره ی یک سرگذشت کتاب بنویسند، ما با ده اثر اصولاً متفاوت مواجه می شویم؛ که نه یکی، بل همه ی آنان "درست" استند؟؟

این اصل رهنمایی که کالینگوود وضع می کند: « تاریخ علم است، اما علمی از نوع خاص؟؟»، در طی دهه های بعدی قرن بیستم، بیشتر به منزله ی سوال مطرح شد؛ و تبیین های نو این سووال ها را دنبال کردند که جستار های ما از مفهوم تارخ را دگرگون ساختند؛ طوری که امروز، کالینگوود، که بدون تردید به منزله ی یک بنیادگذار از وی نام برده می شود، به مراتب عقب گذاشته شده است.

اندیشه های متعددی استند که کالینگوود در چارچوب تبیین خود از تاریخ مطرح کرد؛ و امروز از «علم» تاریخ مستقل شده اند.

قبل از قرن بیستم، ما فقط دو تن داریم که کوشیدند «کار با مدارک» را نه تنها اساس نگارش اثر تاریخی قرار بدهند، بل ازین راه تبیین نوی از مفهوم تاریخ بدست بدهند: یکی گیبون؛ و دیگری توکویل.

امروز ،اما، طوری که می دانیم «کار با مدارک»، اساساً به عرصه ی علوم هرمنوتیک واگذار شده است؛ و ازینگونه....

پس چگونه است که ما با یک قناعت خاطر می نویسیم«تاریخ علم است»؟؟

چگونه است که تاریخ علم است؟؟ تاریخ و تاریخیت چیست؟؟ درین راه از کالینگوود چند گام فراتر رفته می توانیم؟؟

تذکر استاد سیستانی در باره ی نوشته ی جناب باری جهانی را با علاقمندی دنبال می کنم؛ من این نوشته را دیده بودم؛ و اگر بلاهای روزگار مجال داد، یادداشت های قبلی خود را تکمیل می کنم.

***

لینک های مرتبط با موضوع:

- کاندید اکادمیسین سیستانی: تاریخ چیست؟ هدف، موضوع، روش وارزش تاریخ

- س . ح . روغ: «افغان» معادل «اوغان» نیست«افغانستان» معادل «اوغانستان» نیست[پاسخ به استاد هاشمیان و کاندید اکادیمسین سیستانی]

- سید خلیل الله هاشمیان : تأریخ علم و مؤرخ عالم است

- کاندید اکادمیسین سیستانی : آیا «اوغان» معادل «افغان» نیست؟

- س. ح. روغ: «افغان» معادل «اوغان» نیست

- محمدمعصوم هوتک: اندر بارهٔ ترک نژاد بودن پشتونها؟