رسیدن به آسمایی :14.04.2008؛ تاریخ نشر در آسمایی :25.04.2008

جاوید فرهاد

 

روش های نزدیک شدن به اندیشه ی " بیدل"

 

" بیدل" از فرازدست ترین شاعران پیچیده گو در دبستان هندی است. نیاز به فهم اندیشه های غامض در شعر بیدل، ضرورتی است که بسیاری از بیدل شناسان را واداشته تا گره های دشوار معنایی در شعر او را تا حدی بازکنند وپس از آن، به درک روشنی ازاندیشه ی بیدل برسند.

با توجه به این نیاز فهمی و ضرورت درک زمانی از شعر بیدل، بهتر است در نخست، مروری داشته باشیم به روش های نزدیک شدن به اندیشه ی بیدل.

در فرایند این مرور، خوب است روش خود را در سه مرحله بخشبندی کنیم:

1-     آشنایی با عرفان بیدل

2-     درک اصطلاحات در شعر بیدل

3-     دانستن ویژه گی های دبستان هندی

 

1-    آشنایی با عرفان بیدل:

آشنایی با بینش عرفانی بیدل یا آن چه به آن " عرفان بیدل " می گویند، یکی از ضروریات عمده برای نزدیک شدن به اندیشه ی بیدل است؛ زیرا با توجه به گرایش های عرفانی بیدل در شعر، توجه به این مهم، از مؤلفه های اساسی برای شناخت و غوطه ورشدن در بحرتفکر بیدل است. ویژه گی ساختاری در عرفان بیدل،مبتنی بر نگرش نوشاعر از مفهوم خود عرفان است. با توجه به همین مسأله است که ماهیت هرنوع نگرش عرفانی با قرائت دگرگونه و مبتنی بر برداشت بیدلانه ارائه می شود و از کلیشه گرایی و کلی نگری های تکرار در اندیشه ی عرفانی جلوگیری صورت می گیرد مانند این تصور" هیچی" انسان در عالم " فنا":

 

" جان هیچ و جسد هیچ و نفس هیچ و بقا هیچ

ای هستی تو ننگ عدم تا به کجا هیچ

دیدی عدم هستی و چیدی الم دهر

با این همه عبرت ندمید از تو حیا هیچ "

 

2-    درک اصطلاحات در شعر بیدل:

درک اصطلاحات در شعر بیدل، از روش های مهم دیگر برای درک شفاف از اندیشه ی این شاعربزرگ است؛ زیرا بیدل از شمار معدود شاعرانیست که با توجه به درک و سلیقه ی فردی، از اصطلاحاتی مانند: آیینه، حیرت، جوهر، طلسم، آتش، آب ، حباب و ...

مفاهیم ویژه ی خود را ارائه می دهد و دربسیاری از موارد، از مفاهیم متعارف استفاده نمی کند و برای هر واژه و اصطلاح، دربافت معنایی زبان، فرهنگ معنایی خاص خود را

می آفریند.

مانند اصطلاحات " حباب، کلاه داری و هوا"  در این بیت:

 

" چو حباب عالمی را، هوس کلاه داریست

به دماغ پوچ مغزان، چقدر هوا نشسته است"

 

3-    دانستن ویژه گی های دبستان هندی:

دانستن ویژه گی های دبستان ( سبک ) هندی به لحاظ لفظی و بدیعی، مانند: تشبیهات ویژه ، صنایع ارسال المثل، مدعا مثل، ابهام، استعاره و ... از مهمترین موارد برای فهم ژرف از محتوای شعر بیدل است. افزون براین، آگاهی از زمینه های محتوایی و زمان به مفهوم تاریخی آن، اصل دیگریست که ما را درعرصه ی نزدیکی به رگه های معنایی در شعراو کمک می کند.

بی تردید بیدل، از شمار گوینده گانیست که شعر او افزون برپوشیده گی های مفهومی، ویژه گی حسی شدنش را درذهن مخاطب برمی انگیزد؛ اما مضاف براین مسأله، درک اندیشه ی بیدل و نزدیک شدن به رازهای پوشیده در زبان او، از مهمترین نیازهای مخاطبانش در شعر دانسته می شود.