رسیدن به آسمایی: 08.10.2007 ؛ نشر: 09.10.2007

حمزه واعظی

نامه سرگشاده به:

سازمان علمی، فرهنگی ملل متحد ـ یونسکو

یوناما، نمایندگی سازمان ملل متحد برای افغانستان

شرکت تولید فیلم امریکا ـ هالیوود

 

از خبر تولید فیلم «کاغذ پران باز» توسط شرکت هالیوود، بسیاری ازعلاقه مندان هنر هفتم وازجمله افغانها نیزمطلع گردیدند. این فیلم درونمایهء رمانی را روایت می کند که توسط خالد حسینی نویسندهء افغان ـ امریکایی نوشته شده است. خالد حسینی دراین رمان، صادقانه ومتعهدانه نمادها یی را ازسرگذشت فرهنگی، اجتماعی روابط قومی و واقعیتهای سیاسی افغانستان روایت می کند که صدها سال است در زنده گی و تعامل اجتماعی مردم این کشور قوام و دوام پیدا کرده است. بجاست که از این نویسنده ارجمند به خاطر توفیق در خلق این اثر قدردانی گردد.

این رمان اما، آن گونه که درمیان کتابخوان های جهان مورد استقبال قرارگرفت، در داخل افغانستان به دلیل کم سوادی و عدم دسترسی اغلب مردم به امکانات رسانه یی و کتاب، معروفیت و اقبال عمومی نیافت و به همین دلیل با عکس العمل و حساسیت عامه مواجه نگردید.

فیلمی که براساس این رمان ساخته شده و قراراست در ماه نوامبر به اکران عمومی در سینماهای جهان درآید، گفته می شود ضمن پایبندی به اصل داستان، به جلوه های سینمایی ویژه یی هم آراسته شده است که حس بصری القای پیام را شدید تر و یه ویژه برای مخاطبان داخل افغانستان نا گوارترمی سازد. پیش بینی می شود جنجال برانگیز ترین صحنهء فیلم برای بیننده گان افغانستان، صحنهء تجاوز جنسی به حسن خواهد بود که القا کنندهء معانی ضد اخلاقی و شدیدا تحریک کنندهء حساسیتهای قومی و مذهبی می باشد.

با آن که شرکت هالیود اعلام کرده است که فیلم در افغانستان به اکران درنخواهد آمد ولی، با توجه به این که اولا افغانستان شامل قانون بین الملی کپی رایت نیست، امکان تکثیر فیلم از راههای غیرقانونی و دسترسی بیشترمردم به آن زیاد است و دوما این که تاثیر بصری پیام و ارتباط حسی آسان مخاطبان با صحنه های فیلم به سرعت و بی واسطه می تواند عکس العمل و حساسیت بیننده گان افغانی را برانگیزد، و بدین ترتیب پیامدهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی پیش بینی ناپذیر و ناخوشایندی را در روابط قومی و مناسبات شهروندی این کشور در پی آورد.

جامعه افغانستان هنوزهم ازمرحلهء جامعه قومی عبور نکرده است و بدین جهت چنین فیلمهایی که مستقیما به مسایل قومی و مناسبات اجتماعی می پردازد می تواند به تیره گی روابط اقوام و بازتولید حساسیتهای قبیله یی منجرگردیده و موجی از تنش و بدبینی های میان ـ قومی را دامن بزند. شرکت سازندهء اما، فیلم به دلیل دوری و عدم آشنایی دقیق از پیچیده گیهای فرهنگی و اجتماعی افغانستان به خوبی متوجه حساسیتها و پیامدها یی که در واکنش به این فیلم در داخل افغانستان پدید خواهد آمد، نگردیده است.

میدانیم که شرایط به وجود آمده پس ازسقوط طالبان، با وجود همهء موانع وناکامی هایی که در مسیرخود داشته، فرصتی را فراهم کرده است که اندکی از تنشها و بد گمانی های فراگیر قومی کاسته شود. برای فراهم آوردن این فرصت، نقش جامعهء بین المللی، به ویژه سازمان ملل متحد بسیار مهم و سزاوار بوده است. خاموش شدن جنگها و تنشهای قومی، زبانی و اعتقادی و ایجاد دولتی با مشارکت نخبه گان اقوام و روند دمکراسی خواهی از دستاوردهای بزرگ این شرایط تازه به شمار است. کمک های نظامی، لوژستیکی، اقتصادی و عمرانی جامعهء بین المللی برای مردم و دولت افغانستان سرنوشت این کشور را با امیدها و تحولات جدیدی مواجه نموده است. تلاش جامعه بین المللی در جهت گذار جامعهء افغانستان از مرحلهء قومی به سمت دولت سازی و تامین و تمرین ارزشهای دمکراسی در این کشورحرکت بس ستودنی و شایسته یی محسوب می گردد. طبیعی است که ادامه، تقویت و تکمیل این روند باز هم نیازمند ادامهء حمایتهای جدی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه ء بین المللی می باشد. تلاش در جهت برداشتن موانع همسازگری اقوام و کاهش ناخویشتنداری های اجتماعی از زمرهء مهمترین شکل این گونه حمایتها تلقی می گردد.

علاوه بر آن چه گفته شد، پیام و پیامد نمایش این فیلم در افغانستان از چند بعد قابل تامل، بررسی و حتا نگرانی است:

1. تجاوز آصف به حسن که از دو پایگاه متفاوت قومی نماینده گی می کنند، به صورت نمادین می تواند این پیام را تداعی و ترویج کند که گروه قومی آصف همواره متجاوز، زورگو، فاسد و خطاکار است و القای این نماد سازی از نظر روانی، تنشها وعصبیتهای قومی و بد گمانی های اجتماعی را در روابط گروههای قومی افغانستان بیشتر و مداومتر خواهد کرد.

2. نمایش صحنهء تجاوز جنسی، در جامعهء شدیدا مذهبی افغانستان ممکن است نوعی بی حرمتی و دشمنی جامعهء غربی نسبت به مسلمانان تلقی گردیده و به بروزمخالفتها و اعتراضات پردامنه و بدبینی های گسترده یی علیه غربیها در افغانستان منجر گردد. در شرایطی که بسیاری از کشورهای غربی از حامیان روند صلح  و بازسازی در افغانستان هستند، این نوع برداشتها و گرایشها می تواند تاثیر سویی بر ذهنیت دو جانب بر جای گذارده، حامیان غربی افغانستان را مایوس و مردم افغانستان را نسبت به غربیها حساس و مخالف سازد.

3. نمایش صحنهء تجاوز به حسن، می تواند از نظراخلاقی و اجتماعی به حرمت و حیثیت شخصی و خانواده گی بازیگر نقش حسن آسیب جدی و پرمخاطره یی را وارد آورد. براساس حق بشری و مدنی، هیچ کمپانی و موسسه یی به بهانهء بیان واقعیتهای اجتماعی و یا تجارت فرهنگی، حق و اجازه ندارد موجبات هتک حرمت شخصی و آسیب اجتماعی به یک فرد حقیقی و یا خانواده اش را فراهم آورد.

4. بر اساس ادعای پدر بازیگر نقش حسن، شرکت سازندهء فیلم قول داده بوده که صحنه تجاوز به حسن حذف گردد. در این صورت، این موضوع به یک بحث حقوقی هم گره می خورد. بنابر این، شرکت سازنده تا زمان روشن نشدن این گره حقوقی و تامین رضایت کامل بازیگر مدعی و متولی قانونی اش، مجاز به اشاعه عام فیلم نخواهد بود.

بنا براین، بایسته است که سازمان ملل به عنوان مرجع بزرگ کمک به پروسهء صلح و دولت سازی درافغانستان، همت و اهمیت خود را تنها در امور سیاسی، امنیتی و تدارکاتی معطوف و متمرکز نکند بلکه توجه خود را در حوزه های فرهنگی، هنری و رسانه یی که به نحوی مخل پروسهء صلح و همصدایی در افغانستان می باشد به دقت مورد سنجش و پیگیری قرار دهد. فیلم کاغذ پران باز که از جانب یک موسسهء مستقل و نامدارهنری تولید گردیده و شاید به قصد انعکاس واقعیتهای سیاسی ـ اجتماعی افغانستان روانهء بازارهای جهانی می گردد، مطمیناً با استناد به حق آزادی بیان نمی تواند مورد سانسور و یا ملامت قرارگیرد، اما همانگونه که یاد شد، اولا وجود برخی ملاحظات حقوقی در این فیلم قابل سنجش و تامل است و ثانیاً مهمتر از آن، بدون تردید پیام و پیامدهای منفی این فیلم در حوزه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی افغانستان می تواند تاثیر قابل ملاحظه و پیش بینی ناپذیری را در ایجاد اختلال نسبت به نظم اجتماعی، روابط قومی و روند سیاسی در این کشور آسیب پذیر برجای گذارد.

بنا براین، به عنوان یک شهروند افغانستان که سالها در جهت ریشه یابی پیچیده گیهای قومی و شناخت ظرفیت ها و ظرافت های ساختار اجتماعی این کشورمطالعه و تحقیق نموده و قلم زده است، از سازمان علمی ـ فرهنگی یونسکو تقاضا دارم که به صورت رسمی و دوستانه از تولید کننده گان فیلم بخواهند که برای پرهیز و پیشگیری از تجدید  نفاق و تعارض میان اقوام و تشدید آسیب پذیریهای روند جاری، به جای آن که از نمایش رسمی فیلم در افغانستان جلوگیری کنند، صحنه هایی از این فیلم را که برای مردم افغانستان تحریک آمیز و حساسیت بر انگیز است مورد اصلاح، تعدیل و بازبینی قرار داده و اصل فیلم را برای استفاده مردم این کشور، رسماً و قانوناً به نمایش بگذارند.

با حرمت و درود

حمزه واعظی

نویسنده، پژوهشگر  و روزنامه نگار افغانستان

نروژـ اسلو