رسیدن:  27.11.2011 ؛ نشر : 30.11.2011

سمیرا بارکزی  

ازآسترالیا

داوود فارانی کی بود و چی کرد

بمناسبت هفتمین سال شهادت داوود فارانی بنیانگذار نطاقی مدرن درافغانستان

 

 

داوود فارانی، در سال 1942م  در کابل چشم به دنیا گشود. خانواده یی که از نظر اقتصادی آن را می توان متوسط الحال تعریف کرد. داوود استعداد بسیار عالی درفرا گرفتن زبان داشت. هنوز در صنف نهم مکتب بود که بخاطر تکلم  روان زبان انکلیسی بخشی ازنشرات انگلیسی آریانا افغان هوایی شرکت را بعد از امتحان، به بعهده گرفت و نشرات آن را تحت نظر آمرین خارجی آن نهاد، به زبان انگلیسی به وجه احسن به پیش میبرد.

داوود فارانی بعد از فراغت از مکتب، چون زبان پشتو و زبان فارسی وانکلیسی را در سطح ادبیات روان می فهمید واز جانب دیگر چون دارای صدای گیرا و زیبای مکروفونیک  بود،  بعداز سپری کردن امتحان نطاقی منحیث نطاق در رادیوی کابل پذیرفته شد. او در آن زمان یکی از جوانانی بود که دایم به دنبال نوآوری و در جستجوی ابتکار بود.

با داخل شدن داوود فارانی در رادیوکابل (که بعد ها به رادیو کابل افغانستان تغییر نام کرد) موجی ازفضای جدیدی نوآوری و ابتکار فزونی گرفت.از آنجایکه فارانی درکارهایش مؤفق بود بنا ً در اوایل مقامات رادیوی وقت لازم دیدند که برای کار هایش  زمینه و وسعت بیشتری فراهم آورده، تا خوبتربکارهای هنری  رسیدگی نماید.

داوود با دوست صمیمی اش رفیق یحیایی هردوبا پشتکار به ریاست رادیوی وقت پیشنهادی را مبنی بر تاسیس شعبۀ بنام هنر وادبیات  در چوکات رادیوتقدیم نمودند.این شعبه بدون اطلاع مقامات رسمی در محلی که قبلا زغال خانه بود توسط محمود فارانی بوجود آمده بود.با پیشنهاد رسمی داوود فارانی  و دوستش رفیق یحیایی شعبۀ نو تاسیس هنر وادبیات با منظوری مقامات، تحت نظر دوشخص یاد شده رسما در چارچوب رادیو عرض وجود نمود. اداره مذکور روز بروز   پروگرام های تفریحی وتنویری بیشتری را با نوآوری ها درخدمت هموطنان قرارمی داد.  در همین زمان است که ارزشهای وزین پروگرامهای رادیویی بوسیلۀ این دونفر بیشتر میشد. جوانان  مشتاق  نطاقی متاثر از پروگرامهای هنری آنها  به رادیو روی آوردند .  پروگرام ها شنیدنی ترشدند وعلاقمندان فراوانی را درجامعه پیدا کردند.

داوود فارانی  شخص پـُرکار و عاشق کارهای هنری بود که بعضی اوقات فرصت رفتن بخانه را نمیداشت وبر خلاف معمول  شب ها  را در رادیو میخوابید . پروگرام ها به ابتکار وی رونق گرفتند و پیام های رضایت بخش از شنوندگان رادیو بوسیله نامه ها وتلفونها به مقامات رادیو میرسید. از آنجایکه این جوان مطالعات بسیارعمیق و بخصوص در بخش ادبیات وهنر داشت واز طریق زبان انکلیسی دروازه های  ادبیات وهنر پیشرفتۀ غربی نیزبرویش باز بود و از جانب دیگر داشتن قریحه شعری و قلم توانای ادبی وی در همان آوان جوانی سبب شد که صاحب شهرت بلند آوازه یی گردد.

در آن زمان داستان نویسی مدرن مخصوصا داستان های کوتاه هواخواهانی زیادی داشت.داوود فارانی درین عرصه گام بلندی گذاشت  درین  رابطه صبورالله سیاهسنگ داستان نویس و منتقد معروف کشور اشاره های دارد که در سطور زیر تقدیم می گردد. داکتر صبورالله سیاهسنگ در باره داوود فارانی  می نویسد:

 

" نوشتن از مرگ ياران، کمتر از نوشيدن زهر نيست. از کجا بايد آغازيد؟ دوست افزون بر آنکه داستاننويس نوگرا، برنامه پرداز پيروزمند و گوينده خوش آواز بود، نقشهايی نيز در چند نمايشنامه و فلم داشت. او با تهدابگذاری سلسله "داستانهای دنباله دار راديو" در 1965، پيشبرد برنامه "ترازوی طلايی" و نوآوريهايی در گويندگی و کارگردانی فلم، جايگاه ويژه يی در گستره هنر و ادبيات دهه های شصت و هفتاد يافت. . ."  . . . " . . . BBC داود فارانی نويسنده را نخست "شاعر" خوانده است و به دنبال آن "از متقدمان شعر نو". اگر شاعر بودن اين دوست از دست رفته را به پاس برخی از سروده سياسی و نه چندان برازنده سی و چند سال پيشش بپذيريم، جايگاه برجسته "متقدم" بودنش در اين گستره نميتواند زير پرسش نرود. داود را ميتوان  از پيشگامان داستان نو و آگاهان گستره ادبيات - به ويژه شعر، شمرد . . ."

  همچنین داکتر اکرم عثمان یکی از همکاران رادیویی داوود فارانی درین مورد وی چنین می نویسد:

"داوود فارانی در سخنرانی و اجرای برنامه های معتبر، شهرهء شهر شد....*"

داوود مطالب و پروگرام ها را نه به سطح افغانی بل درسطح بلند و بین المللی با مراعات موازین مکاتب ادبی جهانی تهیه وترتیب مینمود. همچنان جانشین ساختن زبان گفتاری را بجای زبان نوشتاری، دلچسپی شنوندگان را به رادیو بیشتر جلب می کرد. ابتکارات هنری داوود فارانی، سبب رشد و ارتقاء ذوق هنری وادبی شنوندگان رادیو در جامعه  گردید.

داوود فارانی سَبک  نطاقی را به شیوه های بین المللی پیاده  می نمود که سبب تشویق تعدادی کثیری از جوانان به هنر نطاقی گردید.  جوانانیکه شیوۀ نطاقی وی را می پسندیدند، صدای داوود فارانی را نیز با تقلید در صدایشان غرض زیبایی حفظ نمودند که تا کنون بعضی از آنان از زیر تاثیر آن صدای گیرا بیرون شده نتوانستند .

داوود فارانی با پروگرام های بسیار جالب هنری در خدمت هموطنانش قرار گرفت که تا کنون دوستدارانش اورا ستایش میکنند.

در رادیو افغانستان وقت،  کسانی نیز بودند که به کارهای پـُر ثمر داوود فارانی رشک می بردند و از روی حسادت ابتکاراتش را می خواستند در اذهان مقامات رادیو تخریب نمایند. از آنجایکه داوود فارانی به این عقیده بود که :

« نباید یک هنرمند یا ادیب در کارش خام باشد که محتاج درخواست به دولت گردد. بل برعکس چنان لیاقت  بالا داشته باشد که دولت محتاج در خواست هنر اوباشد.» واین نظر را داوود فارانی در عمل پیاده می نمود. چنانکه تشویق شنوندگان رادیو و کارهای والای هنری او در چوکات وزارت مطبوعات آن وقت واز جانب دیگر شهرت داوود فارانی باعث میشد که دشمنی دشمنان را بی ثمر سازد.اما با آنهم تخریب کاری های مغرضین، کار خود را میکرد وحتی مشکلاتی را نیز در کارهایش به میان آورد.

چرا داوود فارانی چهرۀ برجستۀ هنری وادبی کشور به فراموشی سپرده میشود؟:

دلایلی گوناگونی وجود دارد که "باید"داوود فارانی  به فراموشی سپرده شود.امروز بر اثر "صادرات استادان"و  گروهی که بر گردونه تعیین ارزش ها لم داده اند او ضاع طوری شده است که بعضی ها مجبورند   گذشته خود را از نو بسازند و بعضی های دیگر  با نگاه های تنگ نظرانه  عهد عتیقی خود، فقط جمع خود را  که  با روابط مشکوک بوجود آمده است تنها و تنها سازماندهنده هنری و فکری  تاریخ معاصر افغانستان معرفی می دارند.در چنین وضعی نه تنها داود فارانی که بسیاری  از سازندگان عمارت فرهنگ،فکر و هنر و ادبیات افغانستان قربانی سکوت می گردند.اما  اگر داود فارانی و افراد مثل او با توطئۀ سکوت مقابل میشوند. باکی ندارد. زیرا تاریخ نشان داده است  که  زنان و مردان تاریخساز چندین سال  بعد از مرگ شان (البته بکمک خبرگان) دوباره جایگاه تاریخی شانرا دریافت خواهند کرد. داوود فارانی که از فن فصاحت وبلاعت بالا برخوردار بود، ادبیات کلاسیک و جدید  را به صورت ژرف  نیزمی فهمید زمانی که  اداره وارسی تمام روزنامه ها وجراید را در چوکات وزارت مطبوعات کشور  تاسیس کردند از ینجهت  داوود فارانی را در رأس آن قرار مقرر نمودند. 

کار نامه های داوود فارانی:

داوود در شعرسرایی*، داستان نویسی ، نمایشنامه نویسی، هنرپیشگی درتیاتر وسینما، سناریو نگاری ، گارگردانی فلم(ساختن فلم رابعه بلخی که در عین حال تهداب گذاری کاری بود که صنعت سینما نه بسوی  ابتذال بالیودی وفردین بازی بلکه در جهت یک سنمای روشنگر حرکت نماید.) و نقد های  با ارزش جامعه ساز، دست توانایی داشت. او با ابتکار جالب فلم معروف ساخته اتحاد شوروی بر اساس داستان نویس بزرگ روس آنتوان چخوف را با پیشنهاد وزارت مطبوعات بنام  «گلان ډیر وزنډیدل» به زبان پشتو دبله نمود.داوود فارانی قرار بود که فلم های دیگری را به زبان فارسی دری و پشتو دبله نماید تا  صنعت دبله بتواند بصورت مستقل در کشور عرض وجود نماید و کشور درین عرصه خود کفا گردد. این عمل خوشبختانه گامی بود که یکی از عرصه های نفوذ بیگانگان را محدود میساخت ، متاسفانه از طرف دولت ایران با پخش پول فراوان در وزارت مطبوعات کشورآنزمان فلج ساخته شد  و بجای آن بهترین فلم های امریکایی دوبله شده بوسیلۀ ایرانی ها، مثل آشیل، سقوط امپراطوری روم، السید، برباد رفته  و...و... مجانی در اختیار وزارت مطبوعات کشور قرار داده شده وبه این وسیله  پروژۀ دوبلاژ  در زمینه زبان های فارسی دری و پشتو،بخواست ایران و بی همتی صلاحیتداران وزارت مطبوعات  وقت متوقف گردید.

آثار داوود فارانی :

داوود فارانی تحقیقاتی مختلفی دراوضاع اجتماعی افغانستان داشت . بیشترین کار ها وتحقیقاتش بوسیلۀ پروگرامهای وزین  رادیوی وقت (که ساختۀ خودش بود )پخش شده است. پروگرام ترازوی طلایی ، زمزمه های شب هنگام ، پروگرامهای داستانهای دنباله دار رادیویی ، پروگرام مسابقات ذهنی، اخبار کوچک وشنیدنی از جهان بزرگ وتماشایی ، و چندین پروگرام تفریحی دیگر. چند پارچۀ تلویزیونی روانشاد احمد ظاهر که یگانه یادگار از احمدظاهردر آرشیف رادیو تلویزیون میباشد  به پیشنهاد و بوسیلۀ داوود فارانی ثبت وگردانندی شده است.

آثاریاد شدۀ  فوق رادیویی داوود فارانی در آرشیف تلویزیون ملی مکمل موجود است. ولی مقامات  وزارت اطلاعات وفرهنگ فعلی از باز پخش آن  ها (بجز پارچه های احمد ظاهر،)جلو گیری میکنند.

سگنال و موسیقی متن این برنامه را که با سلیقه بلند داوود از میان پارچه های معروف جهانی انتخاب شده  بود، تا کنون نیز در سایت ها وتلویزیون ها برای جلب بینندگان استفاده میکنند که  به این وسیله  خاطرات زیبای رادیوی گذشته را در ذهن هموطنان تداعی مینماید.

کتاب های تحت عنوان "الفبای ژورنالیزم" ، "افغانستان در خون و آتش" و "یاداشت ها" در زمان حیات نگارنده توفیق چاب یافته ا ست .

ازتحقیقات باارزش وی"افغانستان در خون و آتش"  رسالۀ در باره عصر امانی میباشد. که نکات کمرنگ گذاشته شدۀ دوره امانی را دوباره برجسته ساخته است. این تحقیق با ارزش برای بیداری جامعه بسیار کارا و مؤثر میباشد.

 داوود فارانی درین اواخر سناریوی را که میخواست تبدیل بفلم نماید بدختانه سرنوشت سناریو با مرگ نابهنگام  نگارندۀ در ابهام میماند.

شهادت داوود فارانی:

شهادت نابهنگام داوود فارانی به تاریخ 30 نوامبر سال 2004 درکابل،که در اطاق خوابش مرموزانه بشهادت رسید، ضایعۀ فرهنگی وادبی برای جامعه ما میباشد. با این شهادت آثار نشر نشده وی نیز معدوم شده اند.

البته روشن است که مطالب یاد شده بالا از زندگی زنده یاد داوود فارانی مشت نمونه خروار است.در آینده این بحث دوام خواهد داشت.

داوود فارانی از نظرفرهنگیان:

داوود فارانی در کابل وفات یافته وضایعۀ دردناکی است برای جامعۀ فرهنگی افغانستان .    داوود فارانی، رفیق یحیایی، محمود فارانی وخودم تقریباً  همزمان کار را در رادیو شروع کردیم و داخل تیم کاری بودیم.  داکتر اکرم عثمان

داوود فارانی متجسس، ساعی، مبتکرکه گویی هنر،نبض هستی اورا به تپش درآورده بود. ...... او چون داستانی پـُر از شور وهیجان که آغاز و انجامش خود اوست درخاطرۀها و حافظه ها باقی خواهد ماند.           خانم لیلی تیموری

در باره داوود فارانی باید عرض کنم که با سه برادر دیگرش محمود، مسعود،و فاروق، ازخدمتگزاران واقعی فرهنگ وادب کشور هستند.  ضیأ قاریزاده

....جای شک نیست که فارانی یک شخص هنر پروری بودوخاطرات خوشی در رادیو وتلویزیون افغانستان از وی باقی ماند،که یقینا ً نبودن او یک ضایعۀ بزرگ هنری است. خصوصا ًدر شرایط فعلی که در افغانستان ما به وجود اشخاص چون او ضرورت شدید داریم.....    خانم زهره یوسف داوود

داوود فارانی دائرۀ المعارف زندۀ بود که در هرمسئله چیزی برای گفتن داشت، در شعر، درادب،در موسیقی،در درام، درفلسفه در سیاست ودرهمه ...      ولی الکوزی

..... دوست خوب همکار پـُرکار،هموطن نازنین را ازدست دادیم،....... اگرداوود فارانی نمیبود امروز ما همین دو آهنگ مرحوم احمد ظاهر«لیلی لیلی جان» و «خدابود یاریت» را هم درتلویزیون نمیداشتیم.... غوث زلمی

برای پـُر کردن جای روشنفکران مثل داوود، اگر به عمر نوح نیاز نباشد، حداقل به عمر داوود عزیز ضرورت است.    نسیم اسیر

داوود فارانی انسانی بود نهایت خوب، فعال،مردم دوست،وهنرمند.......یک نطاق،پرودیوسریاتهیه کنندۀ برنامه ها،یک انانسر،یک دکلماتورخوب وشخصیت بی نظیر هنری مابود طی سالیان دراز...   عبدالوهاب مددی

..... او یک نطاق ورزیده ،نویسندۀ توانا در ضمن گردانندۀ بهترین برنامه های بود ودرتمام بخشهای رادیو کارمیکرد،زحمت می کشید وبی حد مؤفق بود ..... داوود در شخصیت وکرکتر خود انسان نهایت مهربان، مؤدب وصریح بود. استاد خیال

قدرت ادای سخن وتلفظ مقبول این نمایشگردان چنان است که گویی هرنوع رشتۀ ارتباظ تماشاچی را با جهان بیرونی کاملاًقطع کرده است.این سخنگوی جز داوود فارانی کی میتواند باشد؟.... اسرائیل رؤیا

داوود فارانی واقعا ًمردی بود مثل یک کتابخانۀ سیار...    ظاهر هویدا

...چیز مسلم است که داوودفارانی در عقاید واندیشه های خود آدم بسیارروشن نگر وروشنفکر به معنی دقیق کلمه بود داکتر لطیف ناظمی

داوود فارانی....، انسان با دانش، انانسر بی همتا، هنرمند، شاعر ونویسنده خوبی را متأسفانه ازدست دادیم ستار جفایی

من دوست خوبی را ازدست دادم ،افغانستان هنرمندی را ورادیو گویندۀ بینظیرش را  رحیم جهانی

داوود از آنجمله روشنفکرانی بودکه خطر میکردوبه مرز های نا شناخته پای میگذاشت ....داوود از جملۀ اولین منتقدین بود که عرصه خالی نقد را در افغانستان پـُرکرد.       داکتر عزیزگردیزی

داوود فارانی .....با پیشکردن کتابی بنام یاداشتها باردیگر توانمندی هایش را در بازتاباندن آشکار راز های مگو به نمایش گذاشت   دکتور صبورالله سیاه سنگ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

*:   بخش شعرسرائی را خود فارانی نخواست تا  یگانه عرصۀ کارش باشد.   با اینکه توانایی زیاد را درشعرسرایی داشت. این رمز بعد ها در فصل کتاب بنام " یاداشتها" که اوخودش برون داد، روشن شد.