رسیدن: 23.03.2014 ؛ نشر : 23.03.2014
دکتور احمدسیر مهجور- استاد جامعه شناسی سیاسی
نگرانی از تقلب در انتخابات
انتخابات یکی از مولفههای بنیادین دموکراسی است که زمینههای لازم را برای یک انکشاف اجتماعی عادلانه مساعد میکند؛ به نحوی که برای شهروندان حق مشارکت را در زنده گی سیاسی فراهم میکند و موجب تشکیل یک دولت باثبات در یک کشور میگردد.مشروعیت هر انتخابات در گرو یک پروسه شفاف و پذیرفتن نتایج آن از سوی همه اطراف است. بدون فراهم کردن زمینههای نظارت عادلانه برای ناظرین ملی و بینالمللی و نماینده گان ستادهای انتخاباتی نامزدان، نمیتوان به این هدف نایل شد. پس نظارت لازمهی برگزاری یک انتخابات آزاد، عادلانه و شفاف محسوب میشود. فلهذا نهادهای بیطرف بینالمللی، جامعه مدنی و نماینده گان ستادهای انتخاباتی مکلفاند درین راستا نقش خود را بهعنوان ناظر و شاهد ایفا کنند تا بر مشروعیت انتخابات که شفافیت جزو لاینفک آن است صحه بگذارند.
نظارت در انتخابات با جمعآوری معلومات دقیق پیرامون قوانین و مقررات، نهادها و میکانیزم برگزاری انتخابات و سایر موارد مرتبط به پروسه انتخابات شروع میشود و با تحلیل و بررسی مسلکی و بیطرفانه ی معلومات حاصله، بهویژه جریان رایدهی، آزادی رای دادن، شرایط رایدهی، دسترسی مردم به مراکز رایدهی، امنیت رایدهنده گان و کارمندان مراکز رایدهی و شمارش آرا نتیجهگیریهای لازم در مورد میکانیزم و پروسه انتخابات مبنی بر استقلالیت تام تداوم پیدا میکند. هیات نظارتکننده در جریان و پایان انتخابات برای اصلاح عملکرد و موثریت پروسه انتخابات توصیههای لازم را ارایه کرده و قضاوت ارزشی خود را انجام میدهند.
هدف و مفهوم نظارت
هدف از نظارت بر انتخابات در حقیقت تضمین کردن صحت پروسه انتخابات براساس معیارها و موازین پذیرفته شده بینالمللی است که از حقوق مدنی و سیاسی شهروندان حمایت کرده و مشروعیت انتخابات را بازتاب میدهد، مشروط به اینکه روند اصلی انتخابات را مختل نسازد. نظارت اعتماد مردم برای مشارکت در انتخابات و اطمینان در مورد نتایح حاصله از آن را ایجاد میکند.
در هر انتخابات بهویژه انتخابات ریاستجمهوری و پارلمانی بر علاوه ی ناظرین ملی، حضور ناظرین بینالمللیی که دارای دانش، تخصص و تجربه کافیاند نیز یک امر حتمی بهشمار میرود تا مشروعیت و شفافیت انتخابات مورد تایید جامعه بینالمللی قرار گیرد و نظام آینده بتواند با یک مشروعیت کافی روابط خود را با جامعه بینالمللی تحکیم بخشیده و قادر به ایفای نقش خویش در عرصه بینالمللی شود ورنه جامعه ی بینالمللی به جایگاه نظامهایی که از طریق انتخابات غیرمشروع روی کار آمده، در مراودات بینالمللی چندان ارزش قایل نمیشوند.از این که در افغانستان، اکثر نهادهای جامعه مدنی تا حدی به نحوی وابستهاند و تا هنوز نتوانستهاند استقلالیت و بیطرفیشان را برای همه جریانهای سیاسی و اجتماعی به اثبات برسانند، بنابراین لازم است تا دولت افغانستان بهخصوص کمیسیونهای مربوط به برگزاری انتخابات زمینههای لازم را برای حضور و نظارت آزادانه ناظرین بینالمللی فراهم کنند و از آنان رسما دعوت به عمل آورند که از انتخابات افغانستان نظارت کنند تا مردم افغانستان و جهانیان از روند برگزاری و میزان مشروعیت یک انتخابات آزاد، عادلانه، شفاف و سرتاسری اطمینان حاصل کنند.
نظارت ملی، توسط ناظرین نهادهای متخصص جامعه ی مدنی که صلاحیت نظارت را در یک کشور دارند و از نظر احزاب و جریانهای سیاسی از مصداقیت و استقلالیت لازم در انجام این ماموریت مهم برخوردارند، انجام میگیرد. اما هر ناظر بر علاوه داشتن دانش، تخصص و تجربه کافی، از اوصافی چون شکیبایی، مسوولیتپذیری، بیطرفی، اصل احترام متقابل، همکاری با نهادهای ذیربط، مدیریت و شجاعت برخوردار باشد تا دستآوردهایشان محسوس، مفید و قابل قبول برای همه گان گردد. در ضمن این نظارت ملی بیطرف، ستادهای انتخاباتی، هر رسانه و هر شهروند عادی نیز میتوانند بهعنوان شاهد نه بهعنوان ناظر مستقل و بیطرف، از روند انتخابات نظارت کنند و مشاهداتشان را از نحوه پروسه انتخابات بهشکل مستند با مردم شریک ساخته و همچنان تقلب و تخطیها را برای بررسی در اختیار نهادهای مسوول قرار دهند و نهادهای ذیربط گزارشات آنان را بهطور جداگانه بهشکل متفاوت مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند. زیرا تا زمانیکه استقلالیت و بیطرفی یک شخص حقیقی یا حکمی از طرف مراجع ذیصلاح بهعنوان ناظر بهشکل رسمی پذیرفته نشده باشد، آن شخص نمیتواند ادعای نظارت رسمی مستقل و بیطرف را بر انتخابات داشته باشد و قضاوتشان به هیچ وجه مشروعیت انتخابات را زیر سوال نمیبرد.
در صورتیکه ناظرین داخلی از دانش، تخصص و تجربه کافی برخوردار نیستند لازم است تا ارگانهای ذیصلاح کورسهای آموزشی براساس نیاز جامعه و چالشهای انتخابات مورد نظر برایشان داده شود که در آن توضیحات لازم ارایه گردد، ماموریت و نقششان مشخص گردد تا چه گونه بیطرفیشان را در انجام ماموریتشان به اثبات برسانند.
نگرانی از تقلب در انتخابات
اصولا باید فعالیت و ماموریت ناظرین بر مراکز و حوزههای رایدهی که در آن احتمال تقلب وجود دارد، تمرکز پیدا کند. بهخصوص در مراکز و حوزههایی که مراحل ابتدایی آماده گیها برای برگزاری انتخابات به درستی انجام نگرفته است، مثلا تشخیص تعداد نفوس یک حوزه، توزیع کارتهای رایدهی برای واجدین شرایط، تامین امنیت، مساعد ساختن شرایط برای رایدهنده گان و نامزدان در انجام حقوق سیاسی شهروندیشان و عدم مداخله صریح نهادهای دولتی از جمله نکات اساسی این پروسه میباشد.
طرح موضوع تقلب در انتخابات و نتایج حاصله از آن، یک نکته ی بسیار حساس است، باید در این مورد بسیار محتاط بود، اظهار نگرانی در مورد تخطیها چیزی است اما ادعای تقلب بهعنوان یک پیش فرض و یا پیش داوری چیزی دیگری که از فراست یک سیاستمدار دور بوده و برای مشروعیت انتخابات بسیار مضر است. اگر نشانههای مستند از تقلب در انتخابات دیده میشوند، باید از همین حالا با ارایه دلایل موجه، موضوع را به مراجعه مسوول شریک ساخته و آن را دقیقا پیگیری نمود، با موضوع تقلب نباید برخورد شعارگونه و تبلیغاتی صورت گیرد.تنها با ابراز نظرها در مورد انجام تقلب در انتخابات آینده نمیتوان جلو تقلب را گرفت، لازم است از همین حالا برای جلوگیری از زمینههای وقوع تقلب طرح، اسناد و مدارک مشخص را ارایه کرد، ورنه عدم پذیرش نتایج در پایان انتخابات، بحران تازه یی را در کشور میآفریند؛ زیرا ادعای تقلب با یک پیشفرض ، مشکلاتی را بر روان رایدهنده گان بهجای میگذارد، امید و اعتماد مردم را به آینده تضعیف کرده، باعث کاهش اشتراک مردم درانتخابات میشود.
وظیفه ی کمیسیون شکایات انتخاباتی تنها بررسی شکایات نیست بلکه الزاما زمانیکه تخطیها را مشاهده میکند و یا از آن اطلاع حاصل میکند، حتما خود به آن رسیده گی کند، اگر برای رسیده گی آن تا پایان برگزاری انتخابات انتظار بکشد، در آنصورت مشروعیت و اعتبار انتخابات زیر سووال میرود. کمیسیون شکایات باید موازین، مقررات، معیارها و شاخصهای دقیقی را برای حدود تخطی بهویژه مداخله ی کارمندان دولتی ارایه کند که موجب مجازات و یا حذف یک نامزد از فهرست میشود، ورنه عملکرد کمیسیون بهعنوان یک نهاد مستقل مورد تردید قرار میگیرد.
جامعه ی مدنی و رسانهها در مجموع میتوانند نقش برازنده ی خود را در این عرصه ایفا نمایند. اما نهادهای ملی نظارت بر انتخابات چون فیفا وظیفه دارند تا موارد تخطی را از همین حالا با کمیسیون شکایات انتخابات مطرح نموده و بهطور جدی آن را تعقیب نمایند در غیر آن با تداوم تقلب، نمیتوان اقدامات فوقالعاده را در جریان پروسه رایدهی برای اجتناب از مشروعیت انتخابات انجام داد.